पशुखाद्यासाठी ऍझोला

ऍझोलामध्ये आवश्‍यक अमिनो आम्ले, जीवनसत्त्वे, क्षार आणि शरीर वाढीसाठी आवश्‍यक घटक मुबलक प्रमाणात आहेत. ऍझोलामध्ये उच्च प्रथिने आणि कमी लिग्निन असल्याने जनावरे ऍझोला सहज पचवू शकतात. ऍझोलाचे घरच्या घरी कमी खर्चात उत्पादन घेणे शक्‍य आहे. डॉ. देवेंद्र जाधव, डॉ. आझाद कादरभाई 
ऍझोलामध्ये विविध खाद्य घटक जसे प्रथिने, आवश्‍यक अमिनो आम्ले, जीवनसत्त्वे (अ, ब आणि बीटा कॅरोटिन), क्षार (कॅल्शिअम, फॉस्फरस, पोटॅशिअम, लोह, तांबे, मॅग्नेशिअम) व शरीरवाढीसाठी आवश्‍यक घटक मुबलक प्रमाणात असतात. शुष्क घटकांच्या प्रमाणानुसार, ऍझोलामध्ये 25-35 टक्के प्रथिने, 10 ते 15 टक्के क्षार आणि 7 ते 10 टक्के अमिनो आम्ले, जैविक घटक पॉलिमर असतात. ऍझोलामध्ये उच्च प्रथिने आणि कमी लिग्निन असल्याने जनावरे ऍझोला सहज पचवू शकतात. जनावरांना ऍझोला थेट अथवा खुराकात मिसळून देता येते. गाई, म्हशी, शेळी, वराह, कोंबड्यांना ऍझोलाचा खाद्य म्हणून वापर करता येतो. 

...असे घ्या ऍझोला उत्पादन * ऍझोला लागवड करावयाच्या ठिकाणच्या जमीन समतल करावी. 
* वाफा तयार करण्यासाठी विटांची 2 मी. x 2 मी.चौरसाकृती रचना करावी. 
* 2 मी. x 2 मी. आकाराचे प्लॅस्टिकचे कापड विटांनी बनविलेल्या चौरसाकृती खड्ड्यामध्ये अंथरावे. 
* 10 ते 15 किलो चाळून घेतलेली चांगली माती खड्ड्यामध्ये पसरावी. 
* दोन किलो शेण, 30 ग्रॅम सुपर फॉस्फेट हे 10 लिटर पाण्यात मिसळून एकजीव करून खड्ड्यात कागदावरील मातीवर पसरवून गादी करावी. त्यावर पाण्याची पातळी 10 सें.मी. होईपर्यंत पाणी टाकावे. बायोगॅस युनिटमधील स्लरी व जनावरांच्या गोठ्यातील, स्वयंपाक घरातील वाया जाणारे पाणीदेखील ऍझोला खड्ड्यात वापरता येऊ शकते. 
* त्यामध्ये 500 ग्रॅम ते एक किलो ऍझोलाचे कल्चर समप्रमाणात पसरावे. त्यावर ताजे पाणी शिंपडावे. 
* एक आठवड्यात ऍझोला चांगले वाढते. जाड हिरव्या गालिच्याप्रमाणे दिसू लागते. 
* 20 ग्रॅम सुपर फॉस्फेट व एक किलो शेणाचे पाण्यातील मिश्रण पाच दिवसांपासून एकदा या खड्ड्यात मिसळावे. जेणेकरून ऍझोलाची वाढ झपाट्याने होऊन दैनंदिन 500 ग्रॅम उत्पादन मिळेल. 
* शिफारशीनुसार मॅग्नेशिअम, लोह, तांबे, सल्फर इ. क्षार असणारे मिश्रण दर आठवड्याला यात मिसळावे. 
* दर महिन्यातून एकदा पाच किलो चाळलेली माती या खड्ड्यात मिसळावी, यामुळे मातीतील जास्तीचे नायट्रोजन जमा होऊन अन्नघटकांची कमतरता होणार नाही. 
* दर सहा महिन्यांनी गादीमधील माती, पाणी बदलावे. नवीन ऍझोला कल्चर यात सोडावे. 
* जर ऍझोलामध्ये रोगाचा प्रादुर्भाव झाला असेल तर त्याची विल्हेवाट लावून नव्याने ऍझोला लागवड करावी. 
* सुरवातीच्या लागवडीनंतर 15 दिवसांनी रोज उत्पादन मिळू शकते. ऍझोला गोळा करण्यासाठी चाळणी वापरावी. 
* ऍझोला वेगाने वाढतो आणि रोज 500 ते 600 ग्रॅम ऍझोला उत्पादन मिळू शकते. 
* गोळा केलेला ऍझोला स्वच्छ पाण्यात धुवावा जेणेकरून त्याचा शेणाचा वास निघून जाईल. 
* ऍझोला वाढीसाठी तापमान 20 ते 28 अंश सेल्सिअस, स्वच्छ सूर्यप्रकाश, 60 ते 80 टक्के आर्द्रता योग्य प्रमाणात पाणी (पाच ते 12 सें.मी.) आणि सामू चार ते 7.5 इतका योग्य असतो. 

ऍझोला उत्पादनाबाबत थोडेसे महत्त्वाचे - * ऍझोला धुण्याच्या वेळी जाळीवर धुतला तर छोटे वाढ न झालेले ऍझोलाचे तुकडे चाळून बाहेर येतात. हे तुकडे पुन्हा ऍझोला खड्ड्यामध्ये सोडावेत. 
* तापमान 25 अंश सेल्सिअसचे आत राखल्यास वाढ जोमाने होते. 
* ऍझोला खड्ड्याच्यावर शेडनेट बांधल्यास तीव्र सूर्यप्रकाशापासून त्याचे संरक्षण होईल. 
* उत्पादित ऍझोला रोजचे रोज काढणे आवश्‍यक आहे. अन्यथा, खड्ड्यामध्ये ऍझोला वाढीसाठी कमी जागा उरेल. 
* दुधाळ जनावरांवर घेतलेल्या चाचण्यांद्वारे असे सिद्ध झाले आहे, की रोजच्या आहारात दोन ते तीन किलो ऍझोला मिसळला तर जनावरांच्या दुधात सर्वसाधारणपणे 15 ते 20 टक्के वाढ होते. 
* दुग्ध उत्पादनात कोणताही बदल न होता, ऍझोला हे जनावरांच्या खुराकासाठी 15 ते 20 टक्के इतक्‍या प्रमाणात योग्य बदली खाद्य म्हणून वापरता येते. शिवाय दुधाची गुणवत्ता वाढते. जनावरांची तब्येत चांगली राहून आयुष्यमान वाढते. 

संपर्क - डॉ. कादरभाई - 9763707898 
(लेखक पशुवैद्यकीय चिकित्सालय, सातारा येथे कार्यरत आहेत.)